یاقوت سرخ ایران، روستای تاریخی ابیانه
|ابیانه روستایی از توابع بخش مرکزی شهر نطنز در استان اصفهان است. این روستا در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز و در دامنه ی کوه کرکس واقع شده است. روستای ابیانه یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران است. ارتفاع از سطح دریا در ابیانه ۲۲۲۲ متر است. به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی، ابیانه از روستاهای مشهور ایران است که با آب و هوای معتدل، دارای موقعیت طبیعی مساعدی است. این روستا بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
ابیانه روستایی در دامنه کوه با نماهای کاه گلی قرمز با زیر طاقیهای سفید و پنجرههای مشبک زیبا و چوبی است که هرچه در آن دیده میشود جلوههای از گذشتههای دور دارد. مردم این شهر بهسبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آنها از مراکز پرجمعیت و راههای ارتباطی، قرنها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجه ی قدیم خود را حفظ کردهاند. زبان مردم ابیانه از زبانهای ایرانی شمال غربی که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژههای اصیل پهلوی در گویش آنان شنیده میشود. پوشش سنتی، هنوز هم میان آنها رواج دارد و در حفظ آن تأکید و تعصب از خود نشان میدهند. در مردان شلوار گشاد و درازی از پارچه ی سیاه و در زنها، پیراهن بلندی از پارچههای گلدار و رنگارنگ است. زنهای ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند.
بابک جهان بخش و همسرش در لباس سنتی مردم ابیانه
در زبان محلی به ابیانه، ویونا میگویند. سندی که دقیقاً قدمت زمانی این شهر را معلوم کند در دست نیست؛ اما پیشینه ی هزار و پانصد ساله را برای آن تخمین میزنند و آن را از کهنترین زیستگاههای انسانی در حاشیه دشت کویر ایران میدانند. آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دورههای ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است. این آثار نشاندهنده ی قدمت تاریخی این شهر است.
شمار خانههای ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۰ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شد. این خانهها به طور کامل بر روی دامنه شیبدار شمال رودخانه برزرود بنا شده اند. ابیانه در نگاه نخست، روستایی چند طبقه بهنظر میآید.
اتاقها به پنجرههای چوبی ارسی مانند مجهز هستند و اغلب دارای ایوان و طارمیهای چوبی پیش آمده ی مشرف بر کوچههای تنگ و تاریک هستند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده است. نمای خارجی خانهها، با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستا قرار دارد پوشیده شده است. از آنجا که در دامنههای شیبدار فضای کافی برای ساختن خانههای موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شدهاست که هر خانواده انبار غار مانندی در تپههای یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه، ایجاد نماید. این غارها که در دل تپهها حفر شدهاند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمایان است برای نگهداری دام و نیز آذوقه ی زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده است.
نمایی از کوچه های ابیانه
مردم به کشاورزی، باغداری و دامداری که با روشهای سنتی اداره میشود، مشغول هستند. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند. در این روستا برای آبیاری مزارع و باغات از هفت رشته قنات استفاده میشود. گندم، جو، سیبزمینی و انواع میوه بهخصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو محصولات این روستا است.
در ایام گلابگیری که معمولا اواخر اردیبهشت رخ می دهد؛ خیل عظیمی از مسافران و گردشگران به سمت روستای ابیانه که از مکانهای دیدنی و جاذبه های توریستی و گردشگری استان اصفهان است روانه می شوند. ابیانه مسیری نسبتا طولانی دارد. علاوه بر این به علت قرار نداشتن بر روی هیچ کدام از راه های اصلی، ماشین خطی یا مینی بوسی در آن مسیر کار نمی کند. روستای ابیانه در جنوب کاشان و در فاصله حدود ۸۰ کیلومتری آن قرار دارد. با ما در تورلند همراه باشید تا با اماکن دیدنی روستای تاریخی ابیانه بیشتر آشنا شوید.
آتشکده هارپاک
از جذابیتهای سفر به ابیانه تماشای آتشکده هارپاک است که در سبات یکی از گذرگاههای سرپوشیده قرار دارد. آتشکده هارپاک در زمان هخامنشیان ساخته شد و در زمان ساسانیان به اوج خود رسید. این بنا دارای سه طبقه و چهار طاقی است و از مصالح به کار رفته در آن سنگ لاشه و گچ هستند. این بنا از هر طرف قابل رویت است. در مسیر کوچه اصلی ابیانه که از دروازه بالا تا دروازه پایین امتداد دارد چهار تا از گذرگاههای سرپوشیده که سبات (سابات) نامیده میشوند و اولین آنها سباتی است که آتشکده در آن قرار دارد.
در مورد نام آتشکده هارپاک باید بگوییم در گویش ابیانه هِر به معنی زیر و پَک به معنی پله است. اما به اعتقاد برخی این نام به هارپاک از چهرههای بزرگ و برتر در تاریخ هخامنشی و ماد، مربوط میشود. در وسط آتشکده آتشی روشن بوده که آن را با زغال سنگ روشن میکردند. در حال حاضر زغال سنگ به وفور در حوالی روستای ابیانه یافت میشود. این بنا مانند دیگر بناهای ابیانه روی شیبی پست و بلند واقع شده است. هنوز یک تالار کوچک از آخرین طبقهی این بنا باقیمانده است. این آتشکده دارای طبقه مخصوص آداب مذهبی یک سرسرا که از سه جزء گنبدوار تشکیل شده و چند قسمت دیگر تشکیل شده است. در هیچ نقطهای از ایران آتشکدهای به این نام وجود ندارد، اما دلیل وجود داشتن این آتشکده با این نام را در ابیانه را میتوان پایبندی مردم این خطه به سنتهایشان دانست.
قلعه کهن ابیانه
ابیانه سه قلعه دارد که عبارتند از:
قلعه پال همونه
پال همونه یا تختهامان که در جنوب غربی ابیانه قرار دارد و متعلق به محله بالا و یوسمون است. این قلعه حدود ۲۰۰ سال پیش ساخته شده و سند ساخت آن نیز موجود است. در این سند سهم افراد در ساخت قلعه مشخص شدهاست.
قلعه هرده
قلعه هرده در شمال شرقی روستا قرار دارد و به محله هرده تعلق دارد.
قلعه پاله
قلعه پاله در شمال غربی روستا قرار دارد و به محله پل تعلق دارد.
این قلعهها مربوط به دورههای یاغیگری بوده که مردم برای حفظ امنیت خود در مقابل یاغیهای محلی ساختهاند و در آن به نوبت کشیک میدادهاند.
زیارتگاه هینزا
این زیارتگاه در جنوب شرقی ابیانه در دره باریکی قرار دارد. در دل صخرههای این دره، تو رفتگی وجود دارد که ساختمان امامزاده در جلوی آن ساخته شدهاست، و تو رفتگی نیز همانند غاری، جزیی از ساختمان زیارتگاه شدهاست. ظاهراً این زیارتگاه مربوط به بی بی زبیده خاتون، بنت موسی بن جعفر است. اهالی عنوان میکنند که بی بی زبیده خاتون تحت تعقیب بوده و مردم ابیانه وی رادر این اتاقک پناه داده، سپس به روستای هنجن بردهاند. در هنجن نیز زیارتگاه بزرگی متعلق به ایشان ساخته شدهاست. زیارتگاه هینزا در واقع گذرگاه بیبی زبیده خاتون است. برخی نیز عنوان کردند که این زیارتگاه مربوط به زمان آناهیتا است. طبق باور مردم این مکان معجزه نما است و در آن مراسم خاصی برگزار میشود.
زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی
این زیارتگاه که در شرق ابیانه در محله هرده قرار دارد، بقعه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی، فرزندان امام موسی بن جعفر است و برخلاف ساختمانهای روستا دارای حیاط مرکزی است و آب نمای بزرگی که از شاخه اصلی نهر روستا سیراب میشود در وسط آن قرار دارد. این زیارتگاه گنبد هشت ضلعی باکاشی کاری فیروزهای دارد. رواق حرم منقش به کتیبههایی است که اخیراً مرمت شدهاست. ایوان جنوبی آن به تپه جنوبی ابیانه مشرف است. در ضریح زیارتگاه نوشتهای وجود ندارد؛ ولی در سقف بنا تاریخهای مرمت بنا و اشعار و آیاتی نوشته شدهاست. عنوان میشود که در پشت تختههای سقف قیمت انواع غلات، چون جو و گندم در زمان گذشته را نوشتهاند. منبری چوبی و قدیمی نیز در ایوان جنوبی زیارتگاه قرار دارد. این زیارتگاه در سال ۱۳۸۶ توسط اهالی ابیانه بازسازی شده است.
مساجد
ابیانه دارای یازده مسجد است که یکی از این مساجد قدیمی به نام مسجد جامع ابیانه (ملقب به میانده) است. مسجد جامع، در محله میان ده قرار دارد و دارای دو شبستان است که شبستان قدیمی آن به وسیله دری کوتاه به کوچه اصلی راه دارد. کف آن شبستان چوبی است. در دیوار جنوبی این شبستان، محراب چوبی قدیمی قرار دارد که جزو آثار تاریخی با ارزش روستای ابیانه است که تاریخ ساخت آن به سال ۴۷۷ هجری قمری بر میگردد. روی این محراب نقش گل و بوته کنده کاری شده و با خطوط برجسته کوفی سوره «یس» در آن حک شدهاست. برخی نیز عقیده دارند به خط میخی نیز نوشته دارد. این مسجد منبری چوبی دارد که مربوط به دوره سلجوقیان است و تاریخ ساخت آن ۴۶۶ هجری قمری است، روی این منبر نقوش گل وبوته، گل هشت پر و کتیبههایی به خط کوفی وجود دارد. در ورودی مسجد نیز با نقش گل و بوته و خطوط برجسته، کندهکاری شدهاست. این در، یک بار نیز مورد سرقت قرار گرفتهاست. شبستان جدید این مسجد سالن بزرگی است که در محوطه میانی آن نورگیری در سقف قرار گرفتهاست. در این سالن ستونهایی با سرستون کنده کاری شده قرار دارد. سقف این سالن به صورت تخته پوش از چوب گردو است که با نقوش منظم هندسی قاببندی شدهاست. این سقف از نوع کرکس پوش است و بر روی آن کتیبههایی از آیات قرآن وجود دارد.
اقامت در ابیانه
ابیانه دارای یک هتل به نام هتل ابیانه است. بهترین فصل برای مسافرت به این روستا ، بهار و تابستان است. البته پاییز و زمستان نیز زیبایی و مخاطبان خاص خود را دارد و میتوان در این ایام از تورهای فصلی هتل ابیانه استفاده نمود. ایام نوروز، تاسوعا و عاشورا بازدیدکنندگان زیادی برای دیدن این روستای تاریخی به این روستا میآیند. در سالهای اخیر هتل ابیانه با طرح رزرو اینترنتی به ساماندهی گردشگری در ابیانه پرداخته است. در قسمت پایینده روستای ابیانه، یک اقامتگاه به نام ویونا نیز وجود دارد. همچنین در بخش میانی نزدیک آتشکده یک اقامتگاه سنتی به نام هارپاک وجود دارد.
فصل پاییز نیز زمان مناسبی برای سفر به ابیانه است و می توانید از زیبایی های مناظر پاییزی لذت ببرید.
امیدوارم این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد.